DİKKAT ! YAZI ÇIKABİLİR ! *Dikkat101*

Dikkatinizi yeterince çekebildim sanırım. Yoksa çekemedim mi? Sizce neden çekemedim? Belki büyük harf kullanmak yerine bu uyarıyı bir levha içinde karşınıza çıkarsaydım... Yine mi olmazdı?

Günlük hayatta sürekli duyduğumuz şeylerden biridir bu ''dikkat''. Trafikte, derste, ikili ilişkilerde... Bu yazıda size dikkatin çok küçük bir bölümü olan görsel dikkati ve görsel çalışma belleğini açıklayacağım. (en azından anlatmaya çalışacağım)

Dikkat,Bellek ve Davranış

Konuya başlamadan önce üç temel kavram üzerinde durmak istiyorum; Dikkat, Bellek ve Davranış. Bu üç kavramda farkında olmasak da döngüsel olarak birbirlerini beslemekteler. Dikkatimizi çeken şeyleri belleğimize atarız, bellekteki bu bilgiler -bazen istemdışı- davranışlarımızı etkiler. Davranışlarımızsa neyin ilgimizi çekeceğini belirleyen önemli bir etken (Tabi tek neden değil..)

Günlük hayatta dikkatimizi çeken şeyler genelde bilgi temellidir. Bunu test etmek pek mümkün değil çünkü bu psikolojik süreç, bunu laboratuvara taşıyamazsın ve insanlar izlendiklerini farkettiklerinde farklı tepkiler verebiliyorlar. Yine de kendi hayatımızdan örneklerle bu yargıyı biraz da olsa güçlendirebiliriz. Mesela örgü örmede üstad olmuş birini düşünün, atkı örmüş olsun. Baktığınız zaman ''birinin gerçekten bunu örmesi muhteşem!!'' diye düşünebilirsiniz. Oysa o baktığı zaman kaçan ilmek sayısını veya ilmeklerin düzensizliğini fark edip canı sıkılabilir.

Görsel Tarama

Pandayı bulabildiniz mi?

Farkında olmasak da her gün yaptığımız bir olaydır kendileri. Arkadaşınızla kalabalık bir ortamda buluşacağınızı farzedelim. Sarışın ve gözlüklü biriyse, istemdışı beyniniz bir filtre uygular ve kalabalıktaki sarışın ve gözlüklü bireyleri ayırır. Arkadaşınızla ne kadar uyuştuğuna bakar (bunu saniyeler içinde yaptığımızı düşününce hayret etmemek elde değil).

Bu örnekten yola çıkarak bazı kavramları açıklayalım.

1. Hedef uyaran bulunması istenen şey. (Yani arkadaşınız)

2. Çeldirici uyaran hedef uyaranı bulurken bizi yavaşlatan her şey ( kalabalıktaki diğer insanlar)

3. Ketleme hedef uyaranı seçme (sizin arkadaşınızı bulmanız)

Dikkatsiz: Neye göre? Kime Göre?

Dikkatimizin nasıl ölçüldüğünü hiç merak ettiniz mi? Dikkatsizseniz neye göre veya kime göre? Dikkat adı altında ne ölçülüyor ya da dikkatimizi etkileyen faktörler neler?

Tamam yine sorulara daldım. Amaç sadece DİKKATİNİZİ çekmekti :)

Dikkatimizi ölçmede iki temel bağımlı değişken var.

1. Tepki süresi

2. Verdiğiniz yanıt /tepki ne kadar doğru

Verdiğimiz örnekte arkadaşınızı 10 dakikada bulduğunuzu varsayalım. Bu sizin tepki sürenizdir. Ne var ki, bulduğunuzu sandığınız kişi arkadaşınıza çok benzeyen başka bir kişiymiş. Bu da sizin tepkinizin doğru olup olmaması.

Dikkat dediğimiz şey tabiki sadece bu iki bağımlı değişkenden oluşmuyor. Etkileyen bir sürü faktör var. Bazılarına değinmek gerekirse;

• Kaç tane uyaran var? (Ne kadar çok uyaran varsa tepki süremiz o kadar uzar)

• Hedef uyaranla çeldirici uyaran arasındaki benzerlik ve farklılıklar ( yani arkadaşınızı aradığınız ortamda herkes sarışın veya kumralsa arkadaşınızı bulmanız herkesin esmer olduğu bir ortama göre daha zordur)

• Bize verilen görsel tarama türünün etkisi

Birazcık karışık gibi gözükse de.. Aklımızda tutabileceğimiz maksimum özellik sayısının dört olduğu ve fazlasını aramaya çalıştığımızda tepki süremizin uzadığını gösteren bir grafik

2 temel tarama türü var ;

i) Özellik taraması (feature search) ; İstenen çok basit ve aradığımız yalnızca bir tek özelliktir. Mesela yeşil daireler içinde kırmızı daireyi bulmak

ii) Birleşik tarama (conjuction research) ; Bu birazcık daha karışık. Aranan nesnenin özellikleri birden fazla.

Bu sefer ortamımızda hem kırmızı hem yeşil kare ve daireler olduğunu düşünelim ve bizden istenen yine kırmızı daireyi bulmamız. Yani hem renk hem de şekil olarak ayrıştırmamız gereken ögeler var elimizde. Birden fazla özellik yer aldığı için tepki süremiz (reaction time) uzuyor.

Süreçler

Farklı tarama türlerinin sonucu olarak iki farklı süreç elde ediyoruz. Bunlar ;

Seri süreç ; Birleşik taramanın bir sürecidir. Her uyaranı ayrı ayrı inceliyoruz. Tepki süresi uzundur.

Paralel süreç ; Özellik taramayla ilgilidir. Seri sürece göre daha hızlıdır. Tüm verileri aynı anda işliyor.

Eğer sizden birinci resme bakıp siyah bir daire göstermenizi istesem muhtemelen tepki süreniz bir saniyeden bile kısa olurdu. Beyniniz farkında olmadan diğer daireleri de inceledi ve size aradığınızı sundu. Yani bir paralel süreç geçirdi algınız.

Sizden aynı şeyi ikinci resme bakarak yapmanızı istesem bu sefer tepki süreniz biraz daha uzayacaktı. Beyniniz bu sefer iki özelliği arıyor, daire olması ve siyah olması. Diğer bir deyişle seri bir süreç sonucu beyniniz çizgili daireleri, siyah kareleri tek tek inceledi ve size doğru sonucu verdi. İlk örnekten farklı olarak biraz daha uzun bir sürede.

Umarım dikkatiniz çok dağılmadan okuyabilmişsinizdir. Konuyu olabildiğince eğlenceli bir hale getirmeye çalıştım. Tabi ki de konu bu kadar değil, çok daha derin lakin bu yazıyı burada kesmek istedim. Beğendiyseniz veya yazının devamını gelmesini istiyorsanız lütfen yorum yapmayı unutmayın ^^

Sonraki yazıya kadar kendinize iyi bakın (: