''Biz karar verince değişim zaten başlar.''

Bir film düşünün ki bir yandan insanların görmeye bile dayanamadığı bir hayvanı gönüllerin fatihi yapan, her dakikasında insanın içinde yemek yapma, yaratma duygusu uyandıran, diğer bir yandan karakterleri çeşitli psikolojik çalışmalardan, akımlardan simgeler taşıyan, hayata bambaşka bir boyuttan bakmayı sağlayan, 7’den 70’e herkese hitap eden bir animasyon filmi.

Hepimizin defalarca izlediği, kendinden bir parça bulduğu filmler vardır. Bazen üzüldüğümüzde bazen çok mutluyken o filmleri izlerken buluruz kendimizi. Ben de Ratatouille’ye son 10 yıldır hastalıkta, sağlıkta özellikle de kendimi güçsüz ve umutsuz hissettiğimde koşarım. Farelerden korkum hat safhada da olsa, kendimden bir parça bulurum o küçük farede. Bulmak isterim ya da. O da bizden bir parça buluyor zaten kendinde, filmde açıkça da aktarıyor bunu bize: ‘’İnsanlardan nefret etmem gerektiğini biliyorum ama onlarda bir şey var. Sırf yaşamaya devam etmiyorlar. Keşfediyor, üretiyorlar. Yemekle neler yaptıklarına baksanıza!’’.

Bu harika filmi benim için daha da özel kılan şey hikayesinde insan psikolojisinden, psikolojik çalışmalardan bulundurduğu simgelerdir. Gelin birlikte karakterleri bu simgeleri anlamaya çalışıp yorumlayarak göz atalım.

JUNG'UN ARKETİPLERİ VE RATATOUILLE

Remy: Jung’un arketiplerinden biri olan ‘’self’’ tüm yaşananların merkezidir. Psikolojik bütünlüğü, bilincin ve bilinçaltının birlikte uyum içinde olmasını simgeler. Bunun olması belki de ne istediğimizi doğru bilmeye, hayallerimizi gerçekleştirmek için doğru adımları atabilmeye yarar. Ratatouille’de de başkarakterimiz, minik fare aşçımız Remy tüm öykünün yaşanmasına neden olan cesur hikaye anlatıcımızdır. Kendisi sonucunda ailesine, sürüsüne karşı gelmek de olsa, hayatını, canını tehlikeyi atıp ölmeyi göze alıp hayalinin peşinden koşarak bu arketipi bize simgeler. Fare olsa bile hayatını istediği doğrultuda yönlendirebilmek adına harekete geçip, hayatının kontrolünün kendisinde olduğunu gözler önüne serer.

Alfredo Linguini: Jung’un bir başka arketipi olan ‘’persona’’ bizim sosyal görüntümüzdür. Kendimizi sosyal dünyaya göstermeden, iletişim kurmadan önce taktığımız bir çeşit maskedir de diyebiliriz. Linguini, ana karakterimiz Remy’nin sosyal dünyayla iletişime geçebilmesi için gereken aşçı görünümüne sahiptir. Linguini'yi saçlarını çekerek yönlendirir. Jung'un bakış açısından baktığımızda Remy’nin sosyal dünyada yemeğiyle var olabilmek adına taktığı bir çeşit maskedir yani Linguini.

Skinner: Şef Skinner filmdeki ana kötü karakterdir. Çevirdiği dolaplarla restoranın sahibi olmaya çalışan aynı zamanda küçük faremizi düşmanı belirleyen ve ondan kurtulmaya çalışan Gusteau’daki şeftir kendisi. Jung’un arketiplerinden ‘’gölge’’ diye nitelendirilebilecek olan bu karakter, insanda potansiyel kötülüğün saklı olduğu kısımdır. Tüm kişilik egosuna meydan okuyan ahlaki bir problemdir. Fakat kimse gölgesiyle mücadele etmeden bilinçli hale gelemez. Örneğin; Şef Skinner’ın Remy’yi kafese kapatıp yemek yapmasını engellemesiyle beraber Remy yalnızlığıyla baş başa kaldığında pes ettiğini, yenildiğini kabul eder. Ta ki kendi hayal ürünü Gusteau’ya dert yanarken ne olduğunu ne yapması gerektiğini fark eder. Tam da bu sırada ailesi onu kurtarmaya gelir ve ne yapması gerektiğini bilerek hayalinin peşinden koşmaya devam eder.

***Bu kötü karakterimizin adını Edimsel Koşullanma'nın babası olarak bildiğimiz farelerle yapılan psikolojik deneyin sahibi Amerikan psikolog B. Frederic Skinner’den aldığı iddalardan bir tanesidir.

Colette Tatou: Jung’a göre insan, cinsiyet kavramı oluşumundan ve insanın toplumsal-sosyal cinsiyet rollerine bürünmesinden sonra potansiyelinin yarısını kullanmaya başlar. ‘’Animus’’ ve ‘’anima’’ diye adlandırdığı arketipler insanın kolektif bilinçaltındaki karşı-cinse ait özelliklerini temsil eder. Bu hikayede Colette mutfakta çalışmaya layık görülmüş tek kadındır. Bunun acımasızca, amansızca elde edilebildiğini, aşçılık dünyasında erkek hiyerarşisi bulunduğu için öyle olmak zorunda kaldığını hikayede açıkça dile getirir. Günümüz dünyasında da bu durum pek farklı değildir aslında. Toplumun, kültürün bize gerek cinsiyet gerek din ve dil faktörleriyle belirlediği görevler dışına çıkmak istediğimizde dışarıdan farklı olarak görülürüz. Birçok sıkıntıyla karşılaşırız. Kendimiz olamayız belki de o farklı dünyada.

Anton Ego: Ratatouille’nin ana karakterlerinden bahsederken amansız eleştirmen Anton Ego’dan bahsetmezsek yazımız eksik olur. Kendisi Paris’in en ünlü eleştirmenlerinden olup Gusteau’nun ölümüne dolaylı yoldan sebep olan kişidir. Soyadından da ipucu yakalayabileceğimiz gibi, bu hikayede sembolize ettiği karakterin psikolojideki karşılığını ego olarak bulmak mümkündür. Jung’a göre ego farkında olunan duygu, düşünce ve hafızadan oluşur. Bilinçli olandır. Aynı zamanda bireyselleşmede kişisel bilinçaltı arketiplerinden de ayrılır. Fakat kişisel özde bahsettiğimiz gibi bilinç ve bilinçaltı uyum içinde olduğunda sağlıklı olan psikoloji elde edilebilir. Anton Ego, değişmeyeceğini düşündüğü eleştirilerinden, sahip olduğu kibrinden geçmişiyle, anılarıyla bağlantı kuran bir yemekle, yemeğin yaratıcısı olan mütevazı, beklenmedik bir şefle etkilenmiştir. Düşüncelerini değiştirebilmek için deneyimlerine, hatıralarına yani farkında olduğu fakat unuttuğu anılarına dokunmak gerekli olmuştur.

Psikoloji bilgisi yüksek olan biri olmasam da benim için çok özel olan bir filmi yaptığım araştırmalar doğrultusunda yorumlayabilmek gerçekten gururlandırıcı, mutluluk verici. Umarım benim hayatıma kattıkları gibi sizin de yolunuza ışık tutar. Zaman ayırdığınız için sizlere, bu güzel hikayeyi hayatıma kattıkları için filmin yapımcı ve yazarlarına teşekkürü borç bilirim.

Şansımız varsa, geleceğe...

---

Biraz teknik bilgi vermek gerekirse; Ratatouille, adını Fransız bir sülün yemeğinden almış, 2007’de Pixar tarafından yapılıp Walt Disney tarafından dağıtılmış, direktörlüğü hikayenin yaratılmasında da rolü olan Brad Bird tarafından yapılmış bir Amerikan bilgisayar-animasyon filmidir. En iyi animasyon dalında Oscar ödülü kazanmış olan bu film aynı zamanda 620 milyon dolardan fazla ciro yapmıştır.