O ZAMAN RENK!

Ayşe Bahar Akgün
27 Mar 2019
2 dakikada okunur

Güncelleme tarihi: 14 Nis 2019

Hayatımızın en içinden bir konu, renkler. “Hangi renk iştah açar/ kapatır?”, “Odaklanmaya yardımcı olan renkler.” şeklinde birçok sanatsal, psikolojik başlıkta incelendiler. Bense ilhamını sözcükbilimi dersinden aldığımdan kökenlerini inceleyerek ele alacağım. Yavru ağzına, cam göbeğine, adını garip bulduğumuz ama nereden geldiğini öngörebildiklerimize takılmadan tarihi çook daha eskiye dayanan temel renklerden bahsedeceğim.

Öncelikle “renk” kelimesinin dilimize Farsçadan geldiğini, orijinalinde ” rang, رنگ” olduğunu, Hint-Avrupa anadilinde yazılı olmayan “reg”, yani “boyamak”tan türediğini ve Öz Türkçede “boya” anlamına geldiğini belirteyim.

Beyaz

Sıfat olarak kullanımı Türkçeye özgü olan kelime Arapça kökenli. “Byd” kökünden çekimleniyor ve “beyaz olmak, beyazlık, beyaz renk” anlamına geliyor.

Siyah

Farsça sözcükten aynen alıntıdır. Sanskrit’te anlamı koyu renk, esmer, siyah olan “śyāmá” kelimesiyle aynı kökenden gelmekte. Öz Türkçesi ise “kara”.

Gri

Dilimize Fransızca “gris” (kır renk, kır saçtan gelir)den geçmiştir.

Kırmızı

Kelimenin tarihi Hint-Avrupa Anadilinde yazılı kaynağı olmayan bir sözcüğe kadar gidiyor. Sanskrit’te “larva, böcek” anlamına gelen kelime, Arapça ve Farsçaya “kırmızı boya veren böcek” yani “kırmız” olarak geçer ve dilimize de buradan gelir. Tabii eskilerde boya elde etmek kolay değil, böcekleri ezerek renk çıkarıyorlarmış.

Kırmızının Öz Türkçe hali, “kızıl” ise Eski Türkçede “kızmak” (çok fazla ısınarak kızıl renge bürünmek)tan gelmekte.

Mavi

Arapça “ma”, (Türkçe “su”) kelimesinden, “mavi” yani “su rengi ,suya ait” şeklinde çekimlenir. Dilimize de buradan geçiş yapar.

“Turkuaz” ise Fransızlar’ın açık mavi Tük taşlarına verdikleri isimden geliyor, Türkçede bu renge “çakır” diyebiliriz. Kelime kendini ilk "alaca veya gri-mavi göz rengi"olarak Divan-i Lugat-it Türk’te gösteriyor. (İlk 97 bölümcüler beğensin…)

Sarı

Öz Türkçedir. Yazılı ilk kaynağı Orhun Yazıtları’nda “sarığ” şeklinde görülüyor ve Moğolca “sira” , sarı renk, safra, öd anlamına geliyor.

Yeşil

Öz Türkçe bir başka kelime. “Yaş”, körpe, taze, nemli, yeşil anlamlarına gelen kelimeden türer. Yazılı olarak kendini ilk Divan-i Lugat-it Türk’te “yaşıl” biçimde ve taze bitki rengi anlamında gösterir.